Στον φυσιολογικό τοκετό θα πρέπει να υπάρχει σημαντικός λόγος για να διαταράξουμε την φυσιολογική... φυσική πορεία!!!

Όλα όσα θα διαβάσετε παρακάτω….δεν είναι μια επαναστατική προσέγγιση στον τοκετό………… αλλά όλα όσα λέει ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, από το 1996……. ξεχάσαμε η θυμόμαστε επιλεκτικά…;;;

Ακούγεται συχνά η φράση: “ο τοκετός μπορεί να χαρακτηριστεί φυσιολογικός μόνο εκ των υστέρων”. Σαν αποτέλεσμα αυτής της νοοτροπίας πολλοί μαιευτήρες σ’ όλο τον κόσμο αντιμετωπίζουν τη φυσιολογική γέννα με τις ίδιες μεθόδους που εφαρμόζουν σε επιλεγμένους τοκετούς. Έτσι όμως υπάρχουν πολλές πιθανότητες:
ένα φυσιολογικό γεγονός να μετατραπεί σε ιατρική διαδικασία
να γίνονται επεμβάσεις που δεν χρειάζονται
 
Περί του φυσιολογικού τοκετού
Φυσιολογικός τοκετός είναι αυτός που ξεκινάει αυθόρμητα, μεταξύ της 37ης ως 42ης εβδομάδας κύησης συμπληρωμένων. Από την αρχή μέχρι το τέλος του δεν έχουμε εμφανείς κινδύνους. Το παιδί γεννιέται σε ινιακή προβολή και μετά τη γέννα η μητέρα και το νεογνό είναι σε καλή κατάσταση.
Παρόλη την ευσυνείδητη προσπάθεια κατάταξης σε κυήσεις χαμηλού ή υψηλού κινδύνου, πολλές φορές δεν εντοπίζονται γυναίκες που τελικά θα χρειαστούν ιδιαίτερη φροντίδα λόγω επιπλοκών, ενώ άλλες “υψηλού κινδύνου” τελικά δεν εμφανίζουν προβλήματα. Ως εκ τούτου πολλά σ’ αυτό το δημοσίευμα ισχύουν και για τις δύο περιπτώσεις.

Η βασική αρχή για τη φροντίδα του φυσιολογικού τοκετού είναι:
. Κάθε γυναίκα, κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης της να συντάσσει μια προσωπική έκθεση, που θα καθορίζει πού θέλει να γεννήσει και ποιοι θέλει να παρευρίσκονται στον τοκετό της.
. Η αξιολόγηση του κινδύνου (υψηλού ή χαμηλού) πραγματοποιείται σε κάθε επαφή με το προσωπικό υγείας, καθ’ όλη τη διάρκεια της εγκυμοσύνης και του τοκετού. Είναι μία επαναλαμβανόμενη διαδικασία. Δεν είναι δυνατόν να μιλάμε για χαμηλό ή υψηλό κίνδυνο με μια μόνο αξιολόγηση.
Παρακολούθηση της φυσικής και συναισθηματικής ακεραιότητας της επιτόκου σε όλη τη διάρκεια του τοκετού και μετά το τέλος του.
Δηλαδή μέτρηση της θερμοκρασίας, σφύξεων και αρτηριακής πίεσης κατά τακτά χρονικά διαστήματα, παρακολούθηση των υγρών που προσλαμβάνει και της διούρησης της, αλλά και της ανάγκης της γυναίκας για συναισθηματική υποστήριξη. Επιπλέον να προσέχουμε: να μην διαταράσσεται η ιδιωτικότητά της, να γίνεται σεβαστή η επιθυμία της για παρουσία συγκεκριμένων ατόμων και απομάκρυνση άλλων που δεν είναι απαραίτητοι στο χώρο του τοκετού.
Ο φόβος ότι το γεμάτο στομάχι στη διάρκεια ολικής αναισθησίας μπορεί να καταλήξει σε εισρόφηση είναι πραγματικός και σοβαρός. Ωστόσο η απαγόρευση τροφής και υγρών κατά τον τοκετό δεν σημαίνει και άδειο στομάχι και όπως έδειξαν οι έρευνες ούτε η χορήγηση αντιόξινων φαίνεται να προστατεύει από το σύνδρομο του Mendelson.
Ο τοκετός απαιτεί από τον οργανισμό πολλή ενέργεια. Επειδή η διάρκεια του δεν μπορεί να καθοριστεί εκ των προτέρων, οι ανάγκες της μητέρας πρέπει να καλύπτονται ώστε να μην διαταραχτεί η υγεία η δική της και του εμβρύου. Η απαγόρευση κάθε πρόσληψης από το στόμα μπορεί να οδηγήσει σε αφυδάτωση και κετονουρία. Για να αποφευχθεί αυτό συνήθως δίνεται διάλυμα γλυκόζης ενδοφλέβια. Τα αποτελέσματα αυτής της τακτικής στη μητέρα έχουν αξιολογηθεί από μία σειρά τυχαιοποιημένων μελετών.Στη μητέρα η άνοδος της μέσης τιμής γλυκόζης ορού συνοδεύεται από άνοδο του επιπέδου ινσουλίνης. Στο έμβρυο επίσης παρατηρείται άνοδος του επιπέδου γλυκόζης, που μπορεί να επιφέρει πτώση του pH στο αρτηριακό αίμα του λώρου. Υπερινσουλιναιμία στο έμβρυο εμφανίζεται όταν η μητέρα προσλάβει πάνω από 259Γ γλυκόζη ενδοφλέβια κατά τον τοκετό. Το αποτέλεσμα μπορεί να είναι νεογνική υπογλυκαιμία και υψηλά επίπεδα γαλακτικού οξέως στο αίμα του νεογνού. Η υπερβολική χρήση ενδοφλεβίων υγρών που δεν περιέχουν άλατα μπορεί να οδηγήσει σε υπονατριαιμία μητέρας και εμβρύου. Όλες αυτές οι επιπλοκές συνήθως αποφεύγονται αν προσφέρουμε στην επίτοκο υγρά από το στόμα στη διάρκεια του τοκετού ή και ελαφριά γεύματα. Συνοψίζοντας θα λέγαμε ότι η σωστή στάση είναι να μην επεμβαίνουμε ιδιαίτερα στην επιθυμία της επιτόκου για τροφή και υγρά κατά τον τοκετό. Ας μην ξεχνάμε την βασική μας αρχή “στον φυσιολογικό τοκετό θα πρέπει να υπάρχει σημαντικός λόγος για να διαταράξουμε τη φυσική πορεία“.

Είναι σωστό να πούμε ότι κάθε γυναίκα θα πρέπει να μπορεί να γεννήσει εκεί που νιώθει ασφάλεια και από πλευράς τόπου κατά το δυνατό περιφερικότερα εφόσον εκεί είναι δυνατή η απαιτούμενη φροντίδα”.. Αυτό μπορεί να είναι το σπίτι, το κέντρο υγείας, το μαιευτήριο. Εάν ο τοκετός πραγματοποιηθεί στο σπίτιή στο κέντρο υγείας η δυνατότητα πρόσβασης σε πιο εξοπλισμένο κέντρο θα πρέπει ήδη να έχει μελετηθεί.

Να σεβόμαστε το δικαίωμα της επιτόκου για ιδιωτικότητα.
Κάθε επίτοκος χρειάζεται το δικό της δωμάτιο όπου ο αριθμός των παρευρισκομένων θα είναι περιορισμένος στους τελείως απαραίτητους.
 Συναισθηματική υποστήριξη από τους υπεύθυνους καθ’ όλη τη διάρκεια του τοκετού.
.Να σεβόμαστε την επιλογή της επιτόκου όσον αφορά τα άτομα που θα παρευρίσκονται στον τοκετό.
Η επίτοκος στον τοκετό της πρέπει να ακολουθείται από τα άτομα που εμπιστεύεται και με τα οποία νιώθει άνετα: τον σύντροφο της, την καλύτερη φίλη της, τη μαία.
Να δίνουμε στις γυναίκες όσες πληροφορίες και επεξηγήσεις επιθυμούν.
 Χρήση μη επεμβατικών – μη φαρμακολογικών μεθόδων για την ανακούφιση του πόνου κατά τον τοκετό, π.χ., μασάζ και τεχνικές χαλάρωσης.
Η χορήγηση ενθαρρυντικών πληροφοριών στη μέλλουσα μητέρα και στο σύντροφο της κατά τις προγεννητικές επισκέψεις, και η διαρκής υποστήριξη κατά τον τοκετό, όπως έχει ήδη αναφερθεί, μπορούν να ελαττώσουν σημαντικά την χρήση επεμβατικών – φαρμακολογικών μεθόδων ανακούφισης του πόνου και είναι βασικά η πιο σημαντική πρακτική για τον σκοπό αυτόν.

Αλλά υπάρχουν και άλλες πρακτικές που μπορούν να προσφέρουν σημαντική ανακούφιση και πρώτα από όλα η ελευθερία κίνησης και στάσης αλλά και το ντούζ ή το μπάνιο, το άγγιγμα και το μασάζ, μέθοδοι χαλάρωσης που απομακρύνουν την προσοχή της γυναίκας από τον πόνο των συστολών της μήτρας, περιλαμβανομένης και μιας σειράς άλλων με ψυχοσωματική προσέγγιση: ύπνωση, μουσική, biofeedback Αναφέρονται επίσης και μέθοδοι που ενεργοποιούν περιφερικούς αισθητηριακούς υποδοχείς (Simkin 1989) η πιο νέα από αυτές είναι το λεγόμενο TENS (διαδερμικός ερεθισμός με ηλεκτρισμό), αλλά και η χρήση τοπικά ζέστης ή κρύου, ο βελονισμός, η αρωματοθεραπεία, τα βότανα, η ημιφαρμακολογική μέθοδος των ενδοδερμικών ενέσεων αποστειρωμένου νερού σε 4 συγκεκριμένα σημεία στην οσφύ (Enkin et al 1995). Για τις περισσότερες απ’ αυτές τις τεχνικές δεν έχουν ακόμα γίνει τυχαιοποιημένες δοκιμασίες για να επιβεβαιωθεί η αποτελεσματικότητα τους. Οι αναφορές ότι οι γυναίκες βρίσκουν ανακούφιση με αυτές προέρχονται βασικά από παρατηρήσεις, ωστόσο επειδή οι περισσότερες απ’ αυτές τις μεθόδους είναι ακίνδυνες, δικαιολογείται η χρησιμοποίηση τους. Επίσης η εκπαίδευση στη συμβουλευτική και στην τέχνη της διαπροσωπικής επικοινωνίας, είναι ζωτικής σημασίας για όσους ασχολούνται με την έγκυο .

Παρακολούθηση του εμβρύου με διακεκομμένη ακρόαση.
Παρόλο ότι η καταγραφή των εμβρυϊκών παλμών είναι πιο σαφής με την ηλεκτρονική καρδιοτοκογραφία απ’ ότι με την διακεκομμένη ακρόαση (κοιλιοσκόπιο, στηθοσκόπιο, φορητό Doppler), η ερμηνεία είναι δύσκολη. Η καταγραφή ερμηνεύεται διαφορετικά από άτομο σε άτομο και ακόμα και από το ίδιο άτομο σε διάφορους χρόνους (Cohen et al 1982, Van Geijin 1987, Nielsen et al 1987). Η ευαισθησία της μεθόδου όσον αφορά την εξακρίβωση της εμβρυϊκής δυσχέρειας είναι υψηλή αλλά η ειδικότητα είναι χαμηλή (Grant 1989). Αυτό σημαίνει ότι η μέθοδος αυτή χαρακτηρίζεται από μεγάλο αριθμό ψευδών θετικών και αντίστοιχα μεγάλο αριθμό (μη αναγκαίων) επεμβάσεων, ιδίως αν χρησιμοποιείται σε ομάδα γυναικών με χαμηλού κινδύνου εγκυμοσύνη Μεταξύ των μειονεκτημάτων της ηλεκτρονικής καρδιοτοκογραφίας είναι η τάση που δημιουργείται στους υπεύθυνους αλλά και στους συντρόφους και την οικογένεια της επιτόκου, να εστιάζονται στο μηχάνημα παρά στη γυναίκα.
Υπάρχει ένας σημαντικός αριθμός εργασιών που συγκρίνει την διακεκομμένη ακρόαση με την συνεχή καταγραφή των εμβρυϊκών παλμών.

Τα ποσοστά καισαρικών και επεμβατικών τοκετών ήταν και τα δύο υψηλότερα σε όλες τις ομάδες με συνεχή ηλεκτρονική καρδιοτοκογραφία. Στις περιπτώσεις δε που υπήρχε η δυνατότητα ελέγχου του pH του αίματος από το κρανίο του εμβρύου, το ποσοστό καισαρικών ήταν ακόμα υψηλότερο. Επιπλέον δεν φαίνεται να αποδεικνύεται ότι το μεγάλο ποσοστό επεμβατικών πρακτικών στην ομάδα με τη συνεχή καρδιοτοκογραφία, προσέφερε σημαντικά οφέλη στα νεογνά. Οι περιγεννητικοί θάνατοι συσχετισμένοι με χαμηλά Apgar δεν ήταν λιγότεροι στις ομάδες με καρδιοτοκογραφία (CTG). Στην μεγαλύτερη από τις έρευνες ,μόνο ένα στοιχείο εμφάνιζε βελτίωση με την ηλεκτρονική καρδιοτοκογραφία: οι νεογνικοί σπασμοί. Μια περαιτέρω ανάλυση αυτής της εργασίας διευκρίνισε ότι οι αυξημένοι νεογνικοί σπασμοί εμφανίζονταν στην ομάδα διακεκομμένης ακρόασης μόνον όταν οι τοκετοί είχαν προκληθεί ή ενισχυθεί με ωκυτοκίνη. Η περαιτέρω παρακολούθηση των βρεφών με σπασμούς έδειξε ίδια συχνότητα μειζόνων νευρολογικών προβλημάτων στις δύο ομάδες. Σε μια περαιτέρω μεγάλη εργασία που έγινε με διακεκομμένη παρακολούθηση σε φυσιολογικούς τοκετούς αλλά με αλλαγή σε συνεχή CTG αν χρειαζόταν να γίνει ενίσχυση με ωκυτοκίνη, ο αριθμός των νεογνικών σπασμών ήταν πολύ χαμηλός .

Η διακεκομμένη ηλεκτρονική καρδιοτοκογραφία είναι μια άλλη παραλλαγή. Συνήθως γίνεται καταγραφή για μισή ώρα στην αρχή του τοκετού και από κει και πέρα κατά τακτά χρονικά διαστήματα για 20 περίπου λεπτά κάθε φορά. Και γι’ αυτήν την μέθοδο ωστόσο αναμένουμε, αν μπει σε ευρεία εφαρμογή κατά τον φυσιολογικό τοκετό, να υπάρξουν τα ίδια μειονεκτήματα με την συνεχή καρδιοτοκογραφία, ίσως όχι εξίσου εμφανή. Σε αυτά συμπεριλαμβάνονται ο περιορισμός της κίνησης της γυναίκας και η χαμηλή ειδικότητα, η οποία οδηγεί σε επεμβατικές πρακτικές.

Υλικά μιας χρήσης να μην επαναχρησιμοποιούνται και να γίνεται σωστή αποστείρωση – απολύμανση των επαναχρησιμοποιουμένων υλικών.
Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας  προάγει το μήνυμα: “τρία καθαρά” (three cleans): τα χέρια (των υπευθύνων), το περίνεο (της μητέρας), η περιομφαλική περιοχή (του μωρού).
Εργαλεία που έρχονται σε επαφή με άθικτο δέρμα μπορούν απλώς να πλυθούν καλά, εργαλεία που έρχονται σε επαφή με ανοικτό δέρμα ή βλενογόνους πρέπει να αποστειρωθούν σε κλίβανο ή να βράσουν ή να απολυμανθούν με χημικά μέσα, εργαλεία που διαπερνούν το δέρμα πρέπει να είναι αποστειρωμένα. Η χρήση γαντιών για τις κολπικές εξετάσεις κατά τη γέννηση του παιδιού και για τον πλακούντα.

Η χρήση γαντιών είναι ένα μέτρο που πρέπει να τηρείται σε όλους τους τοκετούς για να αποφευχθεί η πιθανότητα μόλυνσης της γυναίκας και του προσωπικού, από την άμεση επαφή με το αίμα και άλλα σωματικά υγρά.
Ελευθερία στην επιλογή θέσης και κίνησης καθ’ όλη τη διάρκεια του τοκετού. Ενθάρρυνση των μη υπτίων θέσεων κατά τον τοκετό.
Ήδη αναφέρθηκε ότι ένα βασικό μέσο για την ανακούφιση του πόνου είναι η ελευθερία κίνησης και στάσης. Υπάρχουν εργασίες που δείχνουν ότι κατά το πρώτο στάδιο του τοκετού η υπτία θέση επηρεάζει τη ροή αίματος στη μήτρα. Η βαριά μήτρα πιέζει την αορτή και την κάτω κοίλη φλέβα με αποτέλεσμα ελαττωμένη ροή αίματος που σαφώς επηρεάζει την κατάσταση του εμβρύου. Επίσης έχει βρεθεί ότι η υπτία θέση ελαττώνει την ένταση των συστολών . Η όρθια στάση αλλά και η ύπτια με κατάκλιση στο πλάι, σχετίζονται με συστολές μεγαλύτερης έντασης και αποτελεσματικότητας (όσον αφορά τη διαστολή του τραχήλου). Όταν επιτρέπεται στην επίτοκο να στέκεται, να περπατάει, να κάθεται, να στηρίζεται στα τέσσερα, να κάνει ντουζ ή μπάνιο για να χαλαρώσει, ακόμα να εναλλάσσει θέσεις κατά την προτίμηση της, ο τοκετός γίνεται αισθητά λιγότερο επώδυνος (υπάρχει μικρότερη ανάγκη χρήσης αναλγητικών), και σπανιότερα απαιτείται ενίσχυση του με ωκυτοκίνη.

Μία εργασία βρήκε σαφώς λιγότερες περιπτώσεις αλλοίωσης παλμών του εμβρύου επί όρθιων στάσεων χωρίς όμως να επιβεβαιωθεί από άλλες μελέτες. Στη μόνη περίπτωση που ωφελεί η ύπτια θέση είναι όταν έχουμε ρήξη θυλακίου και η κεφαλή του εμβρύου δεν έχει εμπεδωθεί. Από την στιγμή όμως που θα επιτευχθεί ικανοποιητική εμπέδωση πάλι η επίτοκος μπορεί να κινείται ελεύθερα.

Τα ίδια περίπου ισχύουν και για το δεύτερο στάδιο του τοκετού. Βάσει μιας σειράς εργασιών  οι όρθιες στάσεις ή η πλαγία κατάκλιση πλεονεκτούν. Ιδιαίτερα οι όρθιες διευκολύνουν την -εξώθηση, μειώνουν την αίσθηση του πόνο, ελαττώνουν τη συχνότητα τραυματισμού του περινέου και του κόλπου. Μία από αυτές τις εργασίες αναφέρει μικρότερης διάρκειας δεύτερο στάδιο και ορισμένες μικρότερο αριθμό βαθμών Αρ93Γ χαμηλότερων του 7 (όσον αφορά τις επιπτώσεις στο έμβρυο).
Η όρθια στάση (με ή χωρίς τη χρήση ειδικής καρέκλας τοκετού), έχει συνδεθεί με αυξημένη απώλεια αίματος κατά το τρίτο στάδιο του τοκετού. Η αιτία δεν έχει διευκρινιστεί: πιθανόν στην όρθια θέση η μέτρηση της απώλειας αίματος να είναι πιο ακριβής, αλλά ίσως και η διαφορά να οφείλεται στην αυξημένη πίεση των αιδοιικών φλεβών και των άλλων φλεβών της πυέλου γενικά . Η έρευνα επίσης έδειξε μικρότερη συχνότητα διαταραχών των εμβρυϊκών παλμών στις όρθιες θέσεις και υψηλότερα pH του αίματος στο λώρο. Όταν δε ερωτήθηκαν οι γυναίκες, έδειξαν ιδιαίτερο ενθουσιασμό για τις όρθιες στάσεις, καθώς ανέφεραν λιγότερη αίσθηση πόνου κατά τις συστολές.
Καταλήγοντας: οι γυναίκες μπορούν να υιοθετήσουν όποια θέση θέλουν, αποφεύγοντας την κατάκλιση για μεγάλο χρονικό διάστημα, θα πρέπει να ενθαρρύνονται και να υποστηρίζονται στην προσπάθεια τους να βρουν την πιο ανακουφιστική θέση και στα δύο σταδία του τοκετού. Οι δε υπεύθυνοι θα πρέπει να εκπαιδευτούν με τον τοκετό σε διάφορες στάσεις ώστε να μην δρουν οι ίδιοι ως ανασταλτικοί παράγοντες στην κίνηση και στις θέσεις προτίμησης της επιτόκου. Προσεκτική παρακολούθηση της προόδου του τοκετού, π.χ., με τη χρήση του τοκογραφήματος που προτείνει ο Π.Ο.Υ.

Η παρακολούθηση της επιτόκου περιλαμβάνει την αξιολόγηση της γενικής της κατάστασης, της συμπεριφοράς της, των συστολών, της καθόδου της προβάλλουσας μοίρας, αλλά το πιο ακριβές στοιχείο αξιολόγησης είναι η διαστολή του τραχήλου. Στο τοκογράφημα του Π.Ο.Υ. , διαστολή μικρότερη του ενός εκατοστού την ώρα θέτει σε επιφυλακή και ίσως μεταφορά σε πιο εξοπλισμένο κέντρο. Αν η καθυστέρηση συνεχιστεί για 4 επιπλέον ώρες πρέπει να γίνει σοβαρή αξιολόγηση των αιτίων και να παρθούν αποφάσεις δράσης. Οι κανόνες αυτοί είναι αυστηροί, αλλά είναι πολύτιμοι όταν οι αποστάσεις μέχρι το πλησιέστερο εξοπλισμένο κέντρο είναι μεγάλες. Ο παραπεταμένος τοκετός συχνά συνδέεται με κακή έκβαση και για μητέρα και για παιδί. Οπωσδήποτε όμως αυτό δεν είναι απόλυτο. Η αργή πρόοδος θα πρέπει να είναι λόγος αξιολόγησης και όχι παρέμβασης. Πριν τη ρήξη των υμένων, η αργή πρόοδος συνήθως δεν σχετίζεται με δυσαναλογία. Σε τέτοια περίπτωση μια λογική αντιμετώπιση θα ήταν η αναμονή . Μετά όμως τη ρήξη είναι περισσότερες οι πιθανότητες να υπάρχει μηχανικό πρόβλημα. Προληπτική χορήγηση ωκυτοκίνης κατά το τρίτο στάδιο του τοκετού σε γυναίκες που υπάρχει κίνδυνος να αιμορραγήσουν ή που κινδυνεύουν και από μικρή απώλεια αίματος.
Κατά τον Π.Ο.Υ. αιμορραγία τρίτου σταδίου είναι η απώλεια πάνω από 500 ml αίματος. Εκτίμηση που γίνεται καθαρά κλινικά και με σχετική δυσκολία. Αυτό το όριο τέθηκε κυρίως γιατί λόγω έντονης αναιμίας των γυναικών σε ορισμένες περιοχές του πλανήτη, αυτή η απώλεια θέτει σε κίνδυνο τη ζωή τους. Σε έναν υγιή πληθυσμό (όπως συμβαίνει στις περισσότερες αναπτυγμένες χώρες), το όριο είναι 1000 ml.

Η κοπή του λώρου να γίνεται κάτω από συνθήκες άσηπτες. Προφύλαξη του νεογνού από υποθερμία.Όσο το δυνατόν γρηγορότερη επαφή δέρμα με δέρμα με τη μητέρα και έναρξη του θηλασμού μέσα στην πρώτη ώρα, σύμφωνα με τις υποδείξεις του Π.Ο.Υ. για τον θηλασμό . Αμέσως μετά τη γέννηση πρέπει να στεγνώσουμε το μωρό με ζεστές πετσέτες ή πανιά και να το τοποθετήσουμε πάνω στην κοιλιά της μητέρας ή στα χέρια της. Επί τόπου γίνεται μια πρώτη αξιολόγηση της κατάστασης του και επιβεβαιώνεται η ύπαρξη ανοικτού αεραγωγού. Είναι πολύ σημαντικό η θερμοκρασία του μωρού να διατηρηθεί σταθερή, γιατί η πτώση της μπορεί να οδηγήσει σε μεταβολικές διαταραχές. Η άμεση επαφή δέρμα με δέρμα με τη μητέρα περιορίζει αυτή την απώλεια αλλά είναι σημαντική και για άλλους λόγους: α) από πλευράς ψυχολογίας ενεργοποιεί τη γνωριμία και το “δέσιμο” μητέρας – παιδιού. β) μετά τη γέννηση τους τα μωρά αποικίζονται από βακτηρίδια. Είναι σημαντικό να έρθουν σε επαφή με τα βακτηρίδια του δέρματος της μητέρας και όχι με εκείνα των υπευθύνων ή του νοσοκομείου. Έλεγχος του πλακούντα και των υμένων σε όλες τις περιπτώσεις.

Αν υπάρχει υποψία ότι τμήμα του πλακούντα έχει παραμείνει στη μήτρα πρέπει να γίνουν προετοιμασίες για την απομάκρυνση του. Αυτό δεν είναι αναγκαίο αν λείπει τμήμα των υμένων.