Κάπνισμα και εγκυμοσύνη... μία μη βιώσιμη σχέση!!

Στην Ελλάδα, ο αριθμός των γυναικών που καπνίζουν, αυξάνεται σταθερά κατά την τελευταία δεκαετία, και σύμφωνα με στατιστικά στοιχεία του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ) το 2007, η μεγαλύτερη κατανάλωση προϊόντων καπνού στον κόσμο ανάμεσα στις γυναίκες καπνίστριες καταγράφεται στην Ελλάδα, όπου το 31,3% των γυναικών καπνίζει.

Το κάπνισμα πριν, κατά τη διάρκεια και μετά την εγκυμοσύνη δεν είναι μια ασυνήθιστη συμπεριφορά μεταξύ του γενικού πληθυσμού και μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα αρνητικές επιπτώσεις στην υγεία τόσο της μητέρας όσο και του παιδιού. Οι έγκυες γυναίκες δεν μπορούν να συνειδητοποιήσουν ότι το κάπνισμα κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης είναι μια άλλη μορφή παθητικού καπνίσματος για το παιδί τους, και ότι εκθέτουν βίαια τα έμβρυα, τα οποία κυοφορούν, στους κινδύνους του καπνίσματος. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα, το έμβρυο να υποστεί όλες τις βλαβερές συνέπειες του καπνίσματος, που στις πιο ακραίες περιπτώσεις μπορεί να οδηγήσει σε θάνατο, καθώς δεν υπάρχει επίπεδο εμβρυϊκής έκθεσης σε παθητικό κάπνισμα που να μπορεί να θεωρηθεί ασφαλές.

Ο επιπολασμός του καπνίσματος κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης ποικίλει από χώρα σε χώρα.

• Στην Ευρώπη, τη Νότια Αφρική και την Αυστραλία, ένα ποσοστό 20-40% των εγκύων γυναικών συνεχίζουν να καπνίζουν κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, ενώ η συχνότητα του καπνίσματος στη Νότια Αμερική και τον Καναδά είναι σχετικά χαμηλότερη, σχεδόν 20%.
  
  
• Στη Σουηδία, μια χώρα που έχει πραγματοποιήσει μια σειρά εκστρατειών για τη μείωση του καπνίσματος κατά την εγκυμοσύνη, η αναφερόμενη μείωση του καπνίσματος μεταξύ των εγκύων γυναικών, με βάση συστηματικές απογραφές, ήταν εντυπωσιακή: ενώ το 1994 το 29% των εγκύων γυναικών κάπνιζαν καθημερινά, το 1997 ο επιπολασμός του καπνίσματος είχε μειωθεί στο 15% .
  
  
• Στις Ηνωμένες Πολιτείες σήμερα, περίπου το 10% των γυναικών καπνίζουν κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, οι γυναίκες των οποίων οι εγκυμοσύνες ήταν ανεπιθύμητες, ήταν και 30% πιο πιθανό να καπνίζουν κατά τη διάρκεια της κύησης
  
  
• Από τις γυναίκες που κάπνιζαν κατά τη διάρκεια των τελευταίων 3 μηνών της εγκυμοσύνης, το 52% ανέφερε ότι κάπνιζε λιγότερα από 5 τσιγάρα την ημέρα, το 27% ανέφερε ότι κάπνιζε 6 έως 10 τσιγάρα την ημέρα, και το 21% 11 ή περισσότερα τσιγάρα την ημέρα.

Οι πιο δραματικές αρνητικές επιπτώσεις του καπνίσματος κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης είναι εκείνες που επηρεάζουν την υγεία των παιδιών , επειδή αυτά είναι εκτεθειμένα στο κάπνισμα χωρίς τη θέλησή τους, μέσα από την επιλογή των μητέρων τους. Η ακούσια έκθεση του εμβρύου στο παθητικό κάπνισμα έχει σοβαρές συνέπειες για την υγεία των παιδιών που θα τους ακολουθούν σε όλη την ενήλικη ζωή τους.


 
Τα δύο κύρια προϊόντα του καπνού που είναι υπεύθυνα για τις δυσμενείς επιπτώσεις στη μητέρα και το έμβρυο είναι η νικοτίνη και το μονοξείδιο του άνθρακα (CO). Οι ουσίες αυτές μειώνουν την παροχή οξυγόνου στο έμβρυο, συμβάλλοντας στην μη φυσιολογική ανταλλαγή αερίων στον πλακούντα.

• Η νικοτίνη έχει ανιχνευθεί στην εμβρυϊκή κυκλοφορία σε επίπεδα που υπερβαίνουν τα επίπεδα που ανιχνεύθηκαν στις μητέρες.
  
  
• Η νικοτίνη επίσης ανιχνεύεται στο αμνιακό υγρό σε επίπεδα κατά 1.54 φορές υψηλότερα από ό, τι στο μητρικό πλάσμα.
  
  
• Το CO διαπερνά επίσης το φραγμό του πλακούντα και έχει ανιχνευθεί στην εμβρυϊκή κυκλοφορία σε επίπεδα 15% υψηλότερα ό, τι στις μητέρες

Επιδράσεις στην εξέλιξη της κύησης


Ανωμαλίες του πλακούντα

Έρευνες σχετικά με τις επιδράσεις του μητρικού καπνίσματος κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης στην μορφολογία του πλακούντα έχουν δείξει μια σειρά από ιστολογικές αλλαγές που μειώνουν τη διάχυση του οξυγόνου μέσα από τον πλακούντα, με αποτέλεσμα το έμβρυο να βρίσκεται κατάσταση υποξαιμικού stress και να διαταράσσεται η πλήρης ανάπτυξή του.

Η έκθεση της εγκύου γυναίκας στο παθητικό κάπνισμα έχει αποδειχθεί ότι προκαλεί τα ίδια αποτελέσματα στην ανάπτυξη του πλακούντα όπως και το ενεργό κάπνισμα.

Η πρόωρη ρήξη των εμβρυϊκών μεμβρανών (Premature rupture of the foetal membranes-PRM)

Η πρόωρη ρήξη των μεμβρανών (ΠΡΜ) είναι ο όρος που χρησιμοποιείται για την πρώιμη αυτόματη ρήξη του αμνιακού σάκου και την πρόκληση τοκετού, πριν το μωρό προλάβει να αναπτυχθεί πλήρως. Η πρόωρη ρήξη των εμβρυϊκών μεμβρανών πριν από τις 37 εβδομάδες της κύησης αποτελεί την πιο συχνή αιτία πρόωρων γεννήσεων (ευθύνεται σχεδόν για το 30% όλων των πρόωρων τοκετών).

Το κάπνισμα θεωρείται από τους περισσότερους ερευνητές ως μία από τις σημαντικότερες αιτίες της πρόωρης ρήξης των εμβρυϊκών μεμβρανών. Οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι οι γυναίκες που κάπνιζαν κατά τη διάρκεια ολόκληρης της εγκυμοσύνης είχαν 2,2 φορές μεγαλύτερο κίνδυνο ΠΡΜ και 2,1 φορές μεγαλύτερο κίνδυνο πρόωρου αυτόματου τοκετού , σε σύγκριση με τις μη καπνίστριες. Αξίζει να σημειωθεί ότι, όταν το κάπνισμα σταμάτησε κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, ο σχετικός κίνδυνος για ΠΡΜ μειώθηκε. Όταν η μητέρα είχε σταματήσει το κάπνισμα πριν από τη σύλληψη, ο κίνδυνος ήταν σχεδόν ίδιος με εκείνον των μη καπνιστριών.

Πρόδρομος πλακούντας (Placenta praevia)

Ο πρόδρομος πλακούντας είναι μια επιπλοκή της κύησης κατά την οποία ο πλακούντας αναπτύσσεται στο κατώτερο τμήμα της μήτρας και καλύπτει το σύνολο ή μέρος του ανοίγματος προς τον τράχηλο της μήτρας.

Σε περίπου 2.000.000 γεννήσεις στη Σουηδία σε περισσότερα από 18 έτη υπήρξαν 2.345 περιπτώσεις προδρομικού πλακούντα. Συνολικά οι γυναίκες που κάπνιζαν κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης είχαν 1.53 φορές περισσότερες πιθανότητες για εμφάνιση προδρομικού πλακούντα. Επίσης παρατηρήθηκε μια δοσοεξαρτώμενη σχέση, με τις γυναίκες που κάπνιζαν λιγότερο από 10 τσιγάρα ημερησίως να έχουν 1.4 φορές περισσότερες πιθανότητες, ενώ αυτές που κάπνιζαν περισσότερα από 10 τσιγάρα ημερησίως είχαν 1,72 φορές μεγαλύτερες πιθανότητες για εμφάνιση προδρομικού πλακούντα.

Σε μια μελέτη με βάση τα ιατρικά αρχεία των γεννήσεων το 1989-1998 από τις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής (37.956.020 μονήρεις κυήσεις και 961.578 δίδυμες κυήσεις), ο αριθμός των τσιγάρων που καπνίζουν οι έγκυες γυναίκες σε καθημερινή βάση εμφανίζει μία δοσοεξαρτώμενη σχέση με την εμφάνιση πρόδρομου πλακούντα σε αμφότερες τις ομάδες. Ο σχετικός κίνδυνος για την εμφάνιση προδρομικού πλακούντα σε σχέση με το κάπνισμα ήταν 4,4% για την μονήρεις κυήσεις και 2,7% για τα δίδυμες κυήσεις .

Ο πρόδρομος πλακούντας αποτελεί μια επιπρόσθετη οικονομική επιβάρυνση , επειδή συνήθως είναι αναγκαία η διενέργεια καισαρικής τομής, η οποία είναι πιο δαπανηρή και απαιτεί μακρύτερη περίοδο ανάκαμψης στο νοσοκομείο. Οι γυναίκες με προδρομικό πλακούντα πρέπει να παρακολουθούνται προσεκτικά ενώ επίσης μπορεί να υπάρξουν επιπλοκές, όπως η μητρική αιμορραγία, κατά τη διάρκεια του τοκετού

Έκτοπη κύηση

Όταν το έμβρυο εμφυτεύεται εκτός της κοιλότητας της μήτρας , αυτό ονομάζεται έκτοπη κύηση. Τέτοιες εγκυμοσύνες δεν είναι βιώσιμες, και το έμβρυο θα πεθάνει. Μια έκτοπη κύηση θα πρέπει να εντοπίζεται έγκαιρα, αλλιώς μπορεί να τεθεί σε κίνδυνο η ζωή της μητέρας.

Το κάπνισμα αποτελεί έναν ανεξάρτητο και δοσοεξαρτώμενο παράγοντα κινδύνου για έκτοπη κύηση: ο αυξημένος κίνδυνος έκτοπης κύησης είναι ανάλογος με τον αριθμό των τσιγάρων που καπνίζει η έγκυος γυναίκα.

Πιο συγκεκριμένα, ο σχετικός κίνδυνος έκτοπης κύησης ήταν αυξημένος κατά 1,6 φορές για τις έγκυες γυναίκες που κάπνιζαν από 1-5 τσιγάρα ημερησίως σε σχέση με τις μη καπνίστριες , και 2,3 φορές για τις γυναίκες που κάπνιζαν 11-20 τσιγάρα ημερησίως. Οι έγκυες που κάπνιζαν περισσότερο από 1 ½ πακέτα τσιγάρα ημερησίως ήταν 5 φορές πιο πιθανό να εμφανίσουν έκτοπη κύηση.
 
Αποκόλληση του πλακούντα

Η πρόωρη απόσπαση του πλακούντα από τη φυσιολογική θέση σύνδεσης στη μήτρα πριν από τη γέννηση του εμβρύου ονομάζεται αποκόλληση του πλακούντα. Αυτός ο όρος χρησιμοποιείται μετά τη 20η εβδομάδα της κύησης και κυρίως στο τρίτο τρίμηνο, αν και αποκόλληση μπορεί να συμβεί ανά πάσα στιγμή κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης.

Αυτό προκαλεί προβλήματα τόσο για τη μητέρα όσο και το έμβρυο. Το έμβρυο μπορεί να τεθεί σε άμεσο κίνδυνο, και μπορεί ακόμη και να πεθάνει. Οι επιδράσεις της αποκόλλησης του πλακούντα για το έμβρυο εξαρτώνται τόσο από την ηλικία κύησης όσο και τη σοβαρότητα της αποκόλλησης

Η αυξημένη συχνότητα αποκόλλησης του πλακούντα σε καπνίστριες εγκύους εντοπίστηκε για πρώτη φορά το 1976, σε έρευνα που έδειξε ότι η συχνότητα της αποκόλλησης του πλακούντα αυξήθηκε κατά 23% σε έγκυες που κάπνιζαν λιγότερο από ένα πακέτο τσιγάρα ημερησίως, και κατά 86% σε έγκυες γυναίκες που κάπνιζαν περισσότερο από ένα πακέτο καθημερινά.

Οι ερευνητές κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι η σχέση μεταξύ του καπνίσματος και αυξημένης αιμορραγίας κατά τη διάρκεια του τρίτου τριμήνου ήταν υπεύθυνη σχεδόν για το 50% της αύξηση της περιγεννητικής θνησιμότητας που προκαλείται από το κάπνισμα κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης.

Οι επιδράσεις του καπνίσματος κατά την εγκυμοσύνη, στο παιδί μετά τη γέννηση

Χαμηλό βάρος γέννηση του βρέφους

Το βάρος γέννησης δεν αντανακλά μόνο την ανάπτυξη του εμβρύου, αλλά είναι επίσης ένας από τους βασικούς δείκτες για τον προσδιορισμό της ασθενικότητας του βρέφους .

Στις ΗΠΑ έχει υπολογιστεί ότι το κάπνισμα της μητέρας κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης ευθύνεται για το 20-30% των νεογνών με χαμηλό βάρος γέννησης. Το κάπνισμα σχεδόν διπλασιάζει τον κίνδυνο για λιποβαρή μωρά. Το 2004, το 11,9% των βρεφών που γεννήθηκαν από καπνίστριες έγκυες είχαν χαμηλό βάρος γέννησης, σε σύγκριση με μόνο το 7,2% των βρεφών που γεννήθηκαν από μη καπνίστριες.

• Υπάρχει μια θετική συσχέτιση μεταξύ του αριθμού των τσιγάρων και τα ποσοστά της πρόωρων γεννήσεων και χαμηλού βάρους γέννησης. Οι γυναίκες που καπνίζουν κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης γεννούν βρέφη που είναι κατά μέσο όρο 150 - 250 γρ ελαφρύτερα από εκείνα των μη καπνιστριών.
  
  
• Τα πρόωρα και λιποβαρή μωρά αντιμετωπίζουν αυξημένο κίνδυνο σοβαρών προβλημάτων υγείας, έχουν μεγαλύτερες ανάγκες υγειονομικής περίθαλψης και μπορεί να έχουν χρόνιες ισόβιες αναπηρίες όπως εγκεφαλική παράλυση, νοητική υστέρηση και μαθησιακές δυσκολίες.
  
  
• Ιδιαίτερα εντυπωσιακή είναι η σχετική αύξηση στα ποσοστά ασθένειας ιδιαίτερα στη μετα-νεογνική περίοδο. Αυτά τα παιδιά αντιμετωπίζουν μια ποικιλία από προβλήματα υγείας, όπως αναπνευστικά προβλήματα και αυξημένη πίεση του αίματος, από την πρώτη ώρα της ζωής τους έως και το δεύτερο έτος. Συνολικά, αντιμετωπίζουν επίσης αυξημένο κίνδυνο θανάτου.

Σύνδρομο αιφνίδιου βρεφικού θανάτου (Sudden infant death syndrome –SIDS)

Τα βρέφη των μητέρων που καπνίζουν κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο του συνδρόμου του αιφνίδιου βρεφικού θανάτου, το οποίο ορίζεται ως ο αιφνίδιος θάνατος των υγιών βρεφών κατά το πρώτο έτος της ζωής τους, όταν η αιτία του θανάτου δεν μπορεί να προσδιοριστεί είτε από το ιατρικό ιστορικό ή από την αυτοψία.

Τα βρέφη των οποίων οι μητέρες κάπνιζαν κατά τη διάρκεια εγκυμοσύνης έχει αποδειχθεί ότι διατρέχουν 2,3 φορές μεγαλύτερο κίνδυνο του συνδρόμου του αιφνίδιου βρεφικού θανάτου από εκείνα των οποίων οι μητέρες δεν κάπνιζαν. Αυτή η πιθανότητα τριπλασιάστηκε σε βρέφη των οποίων μητέρες συνέχισαν να καπνίζουν και μετά την κύηση. Βρέθηκαν υψηλότερες συγκεντρώσεις νικοτίνης και κοτινίνης σε πνεύμονες βρεφών που πέθαναν από SIDS σε σύγκριση με βρέφη που πέθαναν από άλλες αιτίες.

Το κάπνισμα της μητέρας και το αναπνευστικό σύστημα του παιδιού

Το κάπνισμα της μητέρας κατά την εγκυμοσύνη μειώνει την αναπνευστική λειτουργία του βρέφους, γεγονός που μπορεί να διαπιστωθεί ακόμη και επτά εβδομάδες πριν από την αναμενόμενη ημερομηνία της κύησης, υποδεικνύοντας ότι οι αρνητικές επιπτώσεις της προγεννητικής έκθεσης στο κάπνισμα δεν περιορίζονται στις τελευταίες εβδομάδες της κύησης, αλλά ξεκινούν νωρίτερα.

Πρόσφατες επιδημιολογικές έρευνες δείχνουν ότι το κάπνισμα της μητέρας είναι ένας βασικός παράγοντας κινδύνου "ασθματικής βρογχίτιδας" κατά το πρώτο έτος της ηλικίας και για την εμφάνιση άσθματος αργότερα στην παιδική ηλικία.

Διαταραχές συμπεριφοράς και η διαταραχή έλλειψη προσοχής- υπερκινητικότητας (attention deficit hyperactivity disorder-ADHD)

Διάφορες επιδημιολογικές μελέτες παρέχουν ενδείξεις ότι η έκθεση στο κάπνισμα κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης μπορεί να επηρεάζει το νευρικό σύστημα του εμβρύου, που οδηγεί σε διαταραχές συμπεριφοράς στην παιδική ηλικία, ακόμη και στις αρχές της ενήλικης ζωής.

Είναι προφανές ότι το κάπνισμα στην εγκυμοσύνη συνδέεται με υψηλότερο κίνδυνο για υπερκινητικότητα , και κίνδυνο για ειδικές μαθησιακές δυσκολίες και διάσπαση της προσοχής.

Το καθημερινό κάπνισμα της μητέρας και αυτισμός

Ακόμη και αν ο σχετικός κίνδυνος αυτισμού είναι χαμηλός, στο ποσοστό της τάξης του 1/1000 γεννήσεις, έχει αποδειχθεί ότι συνδέεται με το καθημερινό κάπνισμα της μητέρας σε πρώιμα στάδια της κύησης σε μια πρόσφατη επιδημιολογική μελέτη στη Σουηδία.

Με βάση ένα επιμέρους δείγμα 408 παιδιών που γεννήθηκαν μεταξύ του 1974 και του 1993, και που επισήμως έχουν διαγνωστεί με παιδικό αυτισμό, οι ερευνητές πρότειναν ότι υπάρχει μια πιθανότητα ότι μια υποομάδα παιδιών αναπτύσσει παιδικού αυτισμού μετά από ενδομήτρια καθυστέρηση της ανάπτυξης και έκθεση σε προγεννητική και νεογνική ασφυξία.

Συγγενείς ανωμαλίες και μητρικό κάπνισμα

Η συσχέτιση ανάμεσα στο κάπνισμα κατά την εγκυμοσύνη και την εμφάνιση συγγενών ανωμαλιών έχει αμφισβητηθεί, διότι πιστεύεται ότι το κάπνισμα κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνη δεν μπορεί να οδηγήσει σε τερατογενέσεις. Ωστόσο, διάφοροι ερευνητές έχουν υποστηρίξει ότι, όταν η μητέρα καπνίζει κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, το ποσοστό εμφάνισης συγγενών ανωμαλιών αυξάνεται, ιδιαίτερα το λυκόστομα και το λαγόχειλο.

Η αναγνώριση των κινδύνων για την υγεία του εμβρύου από το κάπνισμα της μητέρας κατά την εγκυμοσύνη, καθώς και του δικαιώματος κάθε παιδί να απολαμβάνει το υψηλότερο δυνατό επίπεδο υγείας, τονίζει την ανάγκη για τη διακοπή του καπνίσματος κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, η οποία είναι πιο επιτακτική από ποτέ άλλοτε στην Ελλάδα.